نظریه های استرس

۲-۱-۲-۱ نظریه هانس سلیه

هانس سلیه ، روانپزشک اتریشی الاصل مقیم کانادا که پایه گذار پژوهش های علمی درباره پدیده استرس بوده، از اولین کسانی است که رابطه بین استرس و بیماری ها را دقیقا توجیه کرده است. او استرس را به درجه سوخت وساز بدن بر اثر فشارهای روانی زندگی تعریف می کند. البته کلمه استرس تنها به روند این پدیده در بدن انسان اطلاق نمی شود، بلکه محرک های فشارآور  نیز تحت همین نام خوانده می شوند( شاملو، ۱۳۸۰) . سلیه (۱۹۹۰)  در تعریف استرس می گوید: عاملی محیطی است که خاصیت آسیب رسانی دارد و الزاما باعث صدمه جسمانی می شود و نتیجه آن به صورت اثرات گسترده فیزیولوژیک قابل تشخیص است. این تاثیرات و واکنش های فیزیولوژیک در تمام افراد یکسان می باشد(سلیه ،۱۹۹۰، به نقل از شاملو، ۱۳۸۰).

سلیه، پس از تحقیقات درباره استرس، اصطلاح “سندرم کلی سازگاری” را ارائه داد. طبق این دیدگاه ارگانیسم در معرض استرس سه مرحله را طی می کند:

1. 1. در مرحله نخست، ارگانیسم مصیبت و سختی را تجربه کرده و سعی می کند با آن مقابله کند. در این مرحله که مرحله خطر نامیده می شود، اگر استرس خفیف باشد، ارگانیسم ناآرام و مضطرب می شود و اگر استرس شدید باشد، ارگانیسم شوکه شده و حالات افسردگی در او ظاهر می شود. در هر دو حالت میل به غذا خوردن و آمیزش از ارگانیسم سلب می شود.

1. در مرحله دوم، ارگانیسم تلاش می کنند با موقعیت خو گرفته و سازگاری پیدا کند. در این مرحله ارگانیسم به مقاومت مبادرت می ورزد و سعی می کند با تغییرات خو بگیرد. تحقیقات سلیه نشان می دهد که در حیوانات، غذا خوردن به حد طبیعی بازمی گردد. ولی اختلال در فعالیت جنسی، همچنان باقی می ماند.
2. در مرحله سوم، تحمل ارگانیسم به پایان رسیده و تسلیم می شود. ارگانیسم زمانی وارد مرحله سوم یا مرحله خستگی می شود که پس از تلاش های مکرر برای سازگاری، سیستم دفاعی بدن مختل می شود و در نتیجه واکنش های فیزیولوژیک که در مرحله اول شروع شده بود، خود را نشان می دهد. در این حالت اگر محرک استرس زا تکرار شود، ارگانیسم علائم و عوارض مرحله خطر را از خود نشان می دهد ( گنجی ،۱۳۸۶) .

به طور کلی دیدگاه سلیه، چند بعد اساسی را دربرمی گیرد. مهمترین این ابعاد این است که هرچند استرس ممکن است بر قسمت خاصی از بدن وارد شود، ولی تاثیر آن، یعنی واکنش فرد به تمام استرس ها یکسان است. پس واکنش های رفتاری فیزیولوژیک در افراد یکنواخت می باشد. یکی از مسائلی که در ارزیابی دیدگاه کانن و سلیه باید به آن توجه کرد این مسئله است که صرف نظر از اینکه هر دو دانشمند، تصویری که از استرس ارائه می دهند، تصویری صرفا فیزیولوژیک است، ولی واکنش نسبت به هم خوردن تعادل حیاتی کانن یا سندرم سازگاری کلی سلیه، بحثی را در مورد واکنش های رفتاری و فیزیولوژیک زمانی که ارگانیسم خود را برای رویداد استرس زا آماده می کند یا انتظار آن را می کشد به میان نمی آورد. برای مثال مادری که وضع حمل می کند، ۹ ماه انتظار تولد نوزاد را کشیده و خود را آماده می سازد(شاملو، ۱۳۸۰) .

در سال های اخیر دیدگاه سلیه بارها مورد انتقاد قرار گرفته است که مهمترین آنها عبارتند از:

۱-وی نقش مهم تفاوت های فردی را در واکنش نسبت به استرس نادیده گرفته است.

۲-در دیدگاه سلیه، تنها به تجزیه و تحلیل استرس هایی که شدیدا زیان آور و مضر هستند پرداخته است (شاملو، ۱۳۸۰).

[۱] Hans Selye

[۲] Hans and tear

[۳] stressor